Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, uczynione przez spadkodawcę darowizny (które podlegają zaliczeniu do spadku), nie zawsze powodują powstanie odpowiedzialności po stronie obdarowanego. Wyłączenie odpowiedzialności po stronie obdarowanego powodują drobne darowizny, zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach (takie jak np. prezenty urodzinowe, imieninowe, świąteczne), a także darowizny, które zostały dokonane przed więcej niż 10 laty przed chwilą otwarcia spadku, na rzecz osób nienależących do kręgu osób uprawnionych do zachowku. Jedynym przypadkiem, kiedy można dochodzić zapłaty sumy pieniężnej koniecznej do uzupełnienia zachowku od obdarowanego po 20 latach, jest sytuacja, w której obdarowana była osoba sama uprawniona do zachowku. Odpowiada ona wówczas do wysokości różnicy pomiędzy wzbogaceniem na skutek darowizny a wysokością należnego jej zachowku.
Komu przysługuje zachowek
Przepisy kodeksu cywilnego ustalają wąski krąg uprawnionych do zachowku – do grona tego zaliczane są wyłącznie osoby należące do bliskiej rodziny spadkodawcy. Zachowek przysługuje więc wyłącznie zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, jeżeli byliby powołani do spadku z ustawy. W związku z zastrzeżeniem, że zachowek należy się uprawnionym, którzy dziedziczyliby po zmarłym z ustawy, należy odnieść się do przepisów dotyczących właśnie dziedziczenia ustawowego. W pierwszej kolejności po spadkodawcy dziedziczą zstępni i małżonek. W braku zstępnych do spadku z ustawy powołani są małżonek i rodzice spadkodawcy. W związku z powyższym, jeżeli zmarły miał zstępnych (dzieci/wnuki/prawnuki), rodzice nie będą po nim dziedziczyć – i tym samym nie będą uprawnieni do zachowku.
Darowizna a zachowek po 10 latach
Ustawodawca w kodeksie cywilnym uregulował związek darowizn z zachowkiem – regulacja ta jest szczegółowa, uwzględniająca wiele wyjątków. Darowizny dokonane przez spadkodawcę mają wpływ na wysokość zachowku – aby ją ustalić należy do majątku spadkowego doliczyć także darowizny. Zaliczeniu jednak nie podlegają darowizny dokonane 10 lat wstecz przed chwilą otwarcia spadku (chwilą otwarciu spadku jest chwila śmierci spadkodawcy) – dotyczy to jednak jedynie darowizn na rzecz osób trzecich, niebędących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku. W literaturze wskazuje się jednak, że z uwagi na takie sformułowanie przepisu zawartego w art. 994 k.c., przy obliczaniu zachowku uwzględnia się darowizny na rzecz spadkobierców i uprawnionych do zachowku, bez względu na to, kiedy zostały dokonane.