Zgodnie z kodeksem cywilnym, zachowek może, w zależności od sytuacji, wynosić ½ lub ⅔ udziału spadkowego, który przypadałby osobie uprawnionej do zachowku, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego. Żeby obliczyć rzeczywistą wysokość przysługującego zachowku należy najpierw ustalić zarówno udział spadkowy, który przypadałby osobie uprawnionej podczas dziedziczenia ustawowego oraz tzw. substrat zachowku. Dla obliczenia udziału spadkowego konieczne jest uwzględnienie zarówno spadkobierców niegodnych, jak i tych którzy spadek odrzucili. Przy obliczaniu udziału nie bierze się pod uwagę spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia lub zostali wydziedziczeni. Substrat zachowku liczy się natomiast poprzez zsumowanie czystej wartości spadku (aktywa spadku – wartość długów spadkowych) i wartości darowizn oraz zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę, a które na mocy przepisów kodeksu cywilnego podlegają zaliczeniu. Po ustaleniu wysokości udziału oraz substratu zachowku możliwe jest już ustalenie kwoty zachowku – aby ją otrzymać należy obliczyć ½ lub ⅔ z udziału spadkowego, a następnie otrzymany ułamek pomnożyć przez wysokość substratu zachowku.
Co to jest zachowek
Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która ma na celu ochronę osób najbliższych spadkobiercy. W naszym systemie prawnym (określanym również mianem systemu zachowku – w innych systemach prawnych pojawia się jeszcze system rezerwy w którym spadkodawca może swobodnie dysponować tylko częścią majątku na wypadek śmierci), spadkodawca może swobodnie swoim majątkiem na wypadek śmierci, jednak osobom najbliższym (dokładnie określonych przepisami prawa – zgodnie z kodeksem cywilnym są to zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, jeżeli byliby powołani do dziedziczenia z ustawy) przysługuje roszczenie pieniężne do powołanego spadkobiercy. Roszczenie to przedawnia się co do zasady po 5 latach od chwili ogłoszenia testamentu spadkodawcy.
Testament a zachowek
Roszczenie o zachowek przysługuje przede wszystkim wówczas, gdy najbliższe osoby spadkodawcy – zstępni, małżonek lub rodzice spadkodawcy – które zostałyby powołane do dziedziczenia na podstawie ustawy, zostały pominięte przez zmarłego w testamencie. Jeżeli więc spadkobiercami nie są zstępni/małżonek/rodzice spadkodawcy, którzy dziedziczyliby na podstawie ustawy, mogą oni domagać się od spadkobierców testamentowych zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej, która odpowiada wysokości zachowku.