Ustawodawca, aby zapewnić spadkodawcy większą swobodę testowania, umożliwił mu w art. 1008 kodeksu cywilnego wydziedziczenie zstępnych, małżonka i rodziców. Wydziedziczenie polega na pozbawieniu tych osób prawa do zachowku. Jednak spadkodawca nie może dowolnie pozbawić swoich najbliższych uprawnienia do zachowku. Wydziedziczenia może dokonać w trzech przypadkach: kiedy osoba uprawniona do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (np. naganne postępowanie osoby uprawnionej, takie jak alkoholizm, narkomania, prostytucja)/jeżeli dopuściła się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci/uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (np.nie wypełnia obowiązku alimentacyjnego, nie pomaga w chorobie). Spadkodawca dokonuje wydziedziczenia w testamencie. Istotne jest jednak wskazanie konkretnej przyczyny w testamencie – w orzecznictwie panuje pogląd, zgodnie z którym wydziedziczenie jest bezskuteczne, jeżeli z testamentu nie wynika przyczyna wydziedziczenia, nawet jeżeli istniała w rzeczywistości.
Jak obliczyć zachowek
Obliczenie należnego nam zachowku może wydawać się trudne – wbrew pozorom jednak takie nie jest, jeżeli tylko posiadamy wszystkie niezbędne dane. By obliczyć zachowek najpierw musimy obliczyć substrat zachowku, wysokość udziału, jaki przysługiwałby nam, gdybyśmy dziedziczyli po spadkodawcy na podstawie ustawy, a także jaka ułamkowa wysokość tego udziału nam przysługuje na podstawie przepisów o zachowku. Co oznaczają powyższe pojęcia? Substratem zachowku jest wysokość majątku spadkowego, powiększona o dokonane darowizny i zapisy windykacyjne podlegające zaliczeniu. Wysokość udziału, który by nam przypadał w razie dziedziczenia ustawowego, a także ułamkowo określoną wartość zachowku określają przepisy kodeksu cywilnego. I tak np. w razie dziedziczenia ustawowego małżonka i jednego dziecka, udział spadkowy, który by im przypadał na podstawie wynosi ½, a ułamkowo określona wysokość zachowku zależy od tego, do której kategorii uprawnionych do zachowku osób należymy – co do zasady przysługuje nam ½ udziału (w podanym wyżej przykładzie będzie to ½ z ½), jednak osobom niezdolnym do pracy oraz małoletnim przysługuje ⅔ udziału (w podanym przykładzie byłoby to ⅔ z ½).
Kiedy nie należy się zachowek
Zachowek przede wszystkim nie będzie należał się osobom z kręgu potencjalnie uprawnionych (zstępni, małżonek, rodzice spadkodawcy), jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego, nie zostałyby powołane do spadku. Najczęściej takimi osobami będą rodzice spadkodawcy – w pierwszej kolejności powołane z ustawy do spadku są dzieci spadkodawcy i małżonek spadkodawcy. Ponadto, zachowek nie będzie należał się zstępnym spadkodawcy, małżonkowi, jego rodzicom, jeżeli zrzekli się dziedziczenia, odrzucili spadek, zostali uznanych za niegodnych dziedziczenia, zostali wydziedziczeni.